Izvori na Mravinjcima

Planina Povlen, u dužini od oko 5 km, koju čine više vrhova - tri su najvažnija: Mali Povlen (1347 m), Srednji Povlen (1301 m) i Veliki Povlen (1271 m) - hidrološki nije sasvim ispitana, a naročito u pogledu izvora. Stoga je u toku novembra 2003. godine preduzeto istraživanje izvora na području visoravni Mravinjci, koja u kartama i u narodu obuhvata područje od uzvišenja Bele vode prema zapadu (gde se nalazi vodovodni rezervoar za vodu), iznad raskrsnice Lager, Dijavice (1045 m), Kukalja (999 m), Matića ravni (971 m), Čelikovine, Bukovog brda (956 m) - do kote 792 prema zaseoku Veselinovići. U nekim kartama visoravan Mravinjci obuhvata uži prostor – od Bukovog brda do raskrsnice Lager.

U toku istraživanja izvršen je popis i opis izvora na ovom području i tri izvora koja ne pripadaju Mravinjcima, nego širem području sela Gornji Taor. U ovom poslu veliku pomoć pružili su Dragan Krstić iz Valjeva (najviše), Dragan Milovanović – Graović, Milinko i Mića Milivojević, Radenko Nikolić, Blagoje Veselinović, Borko Milovanović – iz G. Taora. I posebno Miloš Pavlović, profesor geografije.

Na ovoj planinskoj površi najniži izvor je na 760 m („Lučevina”), a najviši na 1190 m – „Izvor ispod stene Musinog jezera”.

Lovačka česma - s desne strane puta Valjevo – Mravinjci, desetak metara udaljena od njega, na proplanku Bukovog brda, blizu Gradačke stene. Izvor je doveden niže, do blizine puta, ozidana je velika kamena česma, okružena bukvama i brezama. Na kamenoj ploči urezano je: „Lovačka česma podignuta je povodom 80 godišnjice postojanja i 30 godina uspešnog rada i razvoja u socijalizmu „Braća Nedić” Valjevo, 1895-1975.” Izvor je jak – za trideset sekundi istekne jedan litar vode. Izvor su koristili putnici – namernici i rabadžije koji su se tu odmarali. Vode ovog izvora ulivaju se u Zabavicu.

Izvor Gradac - s desne strane puta Valjevo – Mravinjci, u šumi u kojoj se, pored puta nalazi groblje Dimitrijevića. Do izvora se dolazi kolskim putem od groblja prema kamenitom planinskom uzvišenju koje se vezuje za Gradačku stenu. Izvor je ograđen hrastovom stublinom (odsečenim delom šupljeg stabla), jako dobro očuvanom, prečnika oko 60 cm. Dubina vode u stublini je oko 90 cm. Za jedan minut iz stubline istekne jedan litar vode. Voda ovog izvora uliva se u Graovića potok.

Njušov izvor I – na oko 500 metara od groblja Graovića, s desne strane puta, udaljen blizu 100 metara. Nalazi se u njivi Luke Ristanovića – Njuše sa Mravinjaca. Sa ovog izvora Graovići su nekada donosili vodu za kućne potrebe, ali više nije u upotrebi.

Izvor iznad druma - iznad samog asfaltiranog puta, udaljen od groblja Graovića i kuće Dragana Graovića oko 500 m. Prema proceni iz ovog izvora ističe u minuti oko 1,5 litar vode.

Izvor za poljem - iznad krivine puta, koja sa južne strane obilazi gustu bukovu šumu, u pravcu osnovne škole i Lagera. Udruženi curci čine kod bukve izvorski tok koji ima jačinu od oko 3 litra za 1,5 minut. Vode ovog izvora teku u Graovića potok i dalje u Sušičku reku.

Njušov izvor II - s desne strane puta Valjevo – Donji Taor, u šumi, ispod same njive Njušove. Izvor je udaljen od asfaltnog puta oko 30 m. Za jedan minut, prema proceni, istekne iz izvora nizbrdo u potok jedan litar vode.
Izvor u Dolu I - u zaseoku Germani, oko 700 m desno ispod puta što sa Mravinjaca vodi u zaseok Veselinoviće i dalje za Kamenitu kosu. Sa izvora voda putem drvenog točka uliva se u manji bazen, površine oko 100 metara kvadratnih, a iz ovog bazena, opet točkom, u drugi veće površine – 350 metara kvadratnih. U ovim bazenima gaje se ribe. Voda iz ovog izvora puni litarski sud za pet sekundi. Pošto se iz bazena izlije otiče u Zabavu.
Izvor u Dolu II - u neposrednoj blizini izvora sa jezerima, odmah preko žive ograde. Nemoguće je utvrditi koliko ih ima niti kolika im je jačina, čak ni kada se sastanu, jer poniru i teku prema reci Zabavi, ka jugu.
Porodična česma Milovanovića - na nekoliko metara iznad kuće Borka Milovanovića. Zidana od otpornog kamena, a korito, dugo dva metra, ispod cevi iskopano je u jakom belom kamenu. Za pet sekundi voda sa česme napuni sud od jednog litra. Na granitnoj ploči, ugrađenoj u česmu, piše: „Za uspomenu podiže ovu lepu vodu Savo i Radinka Milovanović svojim roditeljima ocu i majci, za dugo sećanje svojoj deci a da sretno prožive Borko, Radisava i Negosava, na Đurđevdan 1956. g. Taor”

Izvor u Dolu III - na oko 60 metara prema zapadu od kuće Borka Milovanovića. Leti presuši.

Gornji izvor - u bašti iznad kuće Borka Milovanovića, kad se od nje gleda u pravcu škole na Mravinjcima, oko 50 metara udaljen od kuće. Nalazi se u betonskoj ogradi sa tri strane, visine jedan metar. Voda izlazi pri dnu betonskih zidova. Za minut i po izvor napuni sud od jednog litra. Voda ovog izvora otiče prema Zabavi.

Izvor u Kovanovini - u njivi Luke Jevtovića, s desne strane puta što s Mravinjaca vodi u zaseok Veselinoviće, udaljen od puta oko 70 metara. Ograđen stublinom prečnika 70 cm, u kojoj se sakuplja voda u visini od 50 cm. Voda je dobra za piće. Voda teče ka jugu u Zabavu i pravi dve bare za pojenje stoke. Za trideset sekundi izvor napuni sud od jednog litra.

Izvor Lučevina - s desne strane puta, pri samom vrhu brda Lučevina. Umesto stubline izvor je ograđen betonom u kojem se akumulira voda. Za jedan minut i 30 sekunda voda izvora napuni sud od jednog litra.

Izvor Zekića I - na oko 120 metara s desne strane puta Valjevo – Povlenska kosa, u šumi. Voda ističe ispod oveće pljosnate stene i bukovih žila i teče prema Graovića potoku. Za jedan minut iz izvora istekne, prema proceni, oko 1,5 litara vode.

Izvor Zekića II - udaljen od prvog izvora oko 50 metara, a od puta koji ide po visoravni Mravinjci oko 150 metara. Prema proceni voda izvora napuni sud od 1.5 litra za jedan minut.

Izvor Zekića III - s desne strane puta Valjevo – Povlenska kosa, udaljen oko 70 metara. Može da napuni sud od jednog litra za pet minuta.

Milinkov izvor pod kršem - s leve strane puta Valjevo – Povlenska kosa, udaljen oko 250 metara, između šumarske kuće i raskrsnice Lager, ispod skoro potpuno stenovitog brda. Voda napuni sud od jednog litra za tri sekunde. Otiče u potok Slanac pa u Zabavu i Gradac.

Krstin izvor I - levo od puta. Neki su ga nazivali Česmica. Za dvadeset sekundi napuni sud od jednog litra.
Kukaljski izvor - nedaleko od uzvišenja Kukalj. Do izvora se dolazi dobrim makadamskim putem od raskrsnice zv. Lager prema severoistoku. Prema proceni za jedan minut može da natoči sud od jednog litra.

Vrelo za Kukaljem I - pri dnu kukaljskih njiva. Puni sud od litra za tri sekunde. Voda je veoma dobrog kvaliteta, ali je vrlo hladna. Koristi se za piće za vreme poljoprivrednih radova i pojenje stoke. Pored izvora načinjena je klupica za odmor.

Vrelo za Kukaljem II - na oko pet koraka od Vrela za Kukaljem I. I ovaj izvor napuni sud od litra za tri sekunde. Može se reći da su vrela za Kukaljem blizanci. Njihove vode se posle desetak metara spajaju i čine neveliku baru sa koje stoka pije vodu. Odatle otiču u Kukaljski potok.

Izvor Ada - ispod planinskog uzvišenja Kukalj, udaljen od raskrsnice Lager 430 metara. Za tri sekunde napuni sud od jednog litra.

Izvor česma - oko 100 metara udaljen od raskrsnice Lager, s desne strane puta prema šumi Dijavici. Za pedeset sekundi napuni sud od jednog litra.

Izvor Zukva I - u blizini „Izvor česme”, na pet metara od nje, a od puta 20 metara.

Izvor Zukva II - s desne strane puta Lager – Debelo brdo, udaljen od puta oko 22 metra.

Tomin izvor - iznad puta za Dijavicu, udaljen od raskrsnice Lager oko 150 metara. Koriste ga meštani za vreme poljoprivrednih radova, ponekad i za domaćinstvo, putnici-namernici i vikendaši. Za jedan minut napuni sud od jednog litra.

Izvor Rastok - s leve, gornje strane puta, što od Lagera vodi za Dijavicu i Debelo brdo.

Krstin izvor II - s desne strane puta Valjevo – Povlenska kosa, udaljen oko 50 metara od puta. Prozvan je po Krsti Milivojeviću. Za 45 sekundi napuni sud od jednog litra.

Izvor Leska - s desne strane puta Valjevo – Povlenska kosa, na oko 300 metara udaljen od raskrsnice Lager. Pošto izvor nije uređen koristi se samo za pojenje stoke.

Cenića izvor - sa gornje, desne strane puta, udaljen od raskrsnice Lager oko 310 metara, ispod račvaste bukve, a blizu kapije Novice Cenića.

Andrijin izvor - s leve strane puta, oko 250 metara udaljen od raskrsnice Lager prema Povlenskoj kosi.
Radenkov izvor - u gustoj šumi Radenka Nikolića koja počinje od rezervoara seoskog vodovoda u G. Taoru. Za jedan i po minut natoči sud od jednog litra.

Izvor Dijavica - na međi njiva Mladena (Krstinog) Milivojevića i Radenka (Desimirovog) Nikolića iz Belih voda. Do izvora se dolazi putem od Lagera. Za 45 sekundi napuni sud od jednog litra. Izvor nije uređen.

Izvor Bela stena - s desne strane puta Valjevo – Povlenska kosa, na kraju zaseoka Bele vode u Gornjem Taoru, na nadmorskoj visini od oko 980 metara. Ističe ovde kao ponornica sakupljenih potoka i curaca iz Kneževog polja koje se prostire ispod vrha Malog Povlena (1347 m). Za sekundu napuni sud od dva litra, toliko je jak.
Izvor ispod Musinog jezera - izvire iz velike stenovite gromade koja sa istočne strane zagrađuje Kneževo polje i propušta vodu kroz svoje krečnjačke gudure. Za jedan minut puni sud od jednog litra. Voda ovog izvora teče kroz gustu bukovu šumu i spaja se sa vodom izvora Bela stena od čega nastaje rečica Zabava.

Istraživani izvori ulivaju se u dva sliva: u sliv Poličke reke – desne sastavnice Sušice koja se uliva u Jablanicu i u sliv Zabave – leve sastavnice Gradca.

Na kraju i nekoliko reči o vodovodu u Gornjem Taoru, koji je vezan za navedene izvore i njihovo korišćenje. Počet je da se gradi 1976. godine a završen desetak godina kasnije, u dužini od oko pet km, uz učešće oko 50 aktivnih vikendaša i meštana. Vodovod je kaptiran sa izvora oko 100 metara koso iznad izvora Bele stene, odnosno zapuštenog rudnika sige, odakle mu je početak. Završava se, kao glavni vod, na početku Mravinjaca, kad se ide iz Valjeva, kod groblja Graovića i Dimitrijevića. Na glavni vod priključeno je blizu 70 korisnika.
Na visoravni Mravinjci i blizu nje vode ima skoro svuda. Gde god se malo dublje zakopa može se naći voda. Ima dosta i curaca koji preko leta presušuju.