Književne veze Valjeva i Pančeva

Beogradski Institut za književnost i umetnost i Biblioteka „Ljubomir P. Nenadović” iz Valjeva zajednički će raditi „Književnu topografiju Valjevskog kraja”. Taj poduhvat će svesrdno podržati Valjevska opština, obećao je nedavno njen predsednik Tomislav Milanović u razgovoru sa direktorima te dve institucije, Miodragom Matickim i Zoricom Milinković. Računa se i na potporu ostalih pet opština Valjevskog kraja, a takođe i Ministarstva kulture.

Pančevačka biblioteka

Za ovogodišnji septembar bi trebalo da bude pripremljen elaborat o celokupnom radu na izradi Topografije, krajem ove ili početkom iduće godine bio bi održan okrugli sto o književnom životu u Valjevskom kraju i o stvaralaštvu pisaca Valjevaca, učestvovali bi književni istoričari i kritičari. Krajnji rezultat tog opsežnog i složenog posla biće zbornik „Književna topografija Valjevskog kraja” kojim će svestrano biti prikazano književno stvaralaštvo mnogobrojnih Valjevaca i kulturne prilike u Valjevu i njegovoj okolini. Izlazak tog zbornika ne treba očekivati pre kraja 2004. godine.

Sličan put je, inače, jednom već savladan izradom „Književne topografije Pančeva” koja se rasprostrla na čitavih 740 strana, a objavljena je 2001. godine. Nju čini 70 radova o književnicima koji su bivali vezani za taj grad i o drugim tamošnjim pregaocima u oblasti književnosti, zatim o književnoj tradiciji pančevačkih Mađara, Nemaca, Rumuna i Rusa, o kulturnim institucijama, književnoj periodici i drugim temama. Tu je i iscrpan letopis kulturnog i književnog života Pančeva u prethodna dva veka. Zbornik se završava obimnim biografskim rečnikom pisaca iz Pančeva.

Zbornik „Književna topografija Pančeva” nije se bavio književnim vezama te varoši sa drugim gradovima pa ni sa Valjevom i Valjevcima ali ipak pruža izvesnu građu i za takva razmatranja. U ovome članku zadržavamo pažnju na ponekim takvim primerima, zanimljivim i otuda što su Valjevo i Pančevo umnogome različiti kako svojom prošlošću tako i sadašnjošću.

Taj pregled započinjemo podatkom da je u svojoj „Šumadinki” Ljubomir P. Nenadović štampao 1855. godine satiričnu pesmu „Dovitljivost” klasiciste Vasilija Subotića koji je izvesno vreme učiteljevao u Pančevu. U radu o Subotiću, objavljenom u ovom zborniku, Laza Čurčić ukazuje na mogućnost da je Nenadoviću tu pesmu, prethodno objavljenu u „Srpskom narodnom listu”, mogao poslati i njen autor. Čurčić pretpostavlja da su se pesnici Subotić i Nenadović poznavali, da su možda „razgovarali o književnom stvaralaštvu i poeziji”, možda i o nemačkoj književnosti koju je Subotić prevodio a Nenadović u nju bio dobro upućen. Uostalom, Subotić je u to vreme živeo u Zemunu, a Nenadović u Beogradu.

Ljubomir P. Nenadović je prijateljevao sa Pančevcem Jevtimijem Avramovićem (1823 - 1889), prevodiocem sa nekoliko jezika. Posvetio mu je 1884. pesmu „Jefti Avramoviću, članu Glavne kontrole, milom drugu iz moje mladosti”.

Važan akter književnog života Pančeva u drugoj polovini 20. veka bio je Dragutin Ilkić Birta (Vršac, 1934 - Pančevo, 1995) koji je izvesno vreme živeo i u Valjevu. Njegova biografija, detaljno izložena u ovom zborniku, ukazuje i na tu činjenicu. Pitanje je, međutim, da li je ono što je o toj vezi napisano - sasvim tačno. Tu, naime, piše da je Ilkić od 1950. godine bio učenik ekonomske srednje škole u Valjevu, „a iduće godine u Titovom Užicu”. Piše i da je on u Valjevu „tri puta izbacivan iz škole” što nam se ne čini mogućim.
„Književna topografija Pančeva” sadrži i biografiju Živke Ilkić, bibliotekara, koja je 1936. godine rođena u Komiriću gde je i započela svoje školovanje. Otac joj je Dragoljub, majka Vidosava iz komirićkih Kolarića. Čitav radni vek je provela u pančevačkoj Gradskoj biblioteci. Živka je, svakako, u kakvom srodstvu sa piscem Dragutinom Ilkićem Birtom.

Jedan rad je posvećen ratnom zatočeništvu u manastiru Vojlovici kraj Pančeva patrijarha Gavrila Dožića i vladike Nikolaja Velimirovića. Vladika je u tom manastiru bio od decembra 1942. do septembra 1944. i za to vreme ispunjavao jednu svesku pesmama, razmišljanjima, porukama i savetima ilustrujući ih „crtežima, likovima, ornamentima, cvetićima bojenim drvenim bojicama”. Sveska je u celini objavljena u časopisu „Sveti knez Lazar” (1993-95). U Vojlovici je napisao i žitije apostola Vartolomeja i Molbeni kanon i molitvu presvetoj Bogorodici Vojlovačkoj.
U Valjevu je od jeseni 1944. do jula 1946. kao gimnazijski profesor književnosti radio Pančevac Radoslav Josimović. Pisao je za to vreme u „Napredu”, između ostaloga, o knjigama i pozorišnim predstavama) i držao javna predavanja o političkim i književnim pitanjima.
Na književnim priredbama u Pančevu učestvovali su Desanka Maksimović, Vera Kolaković, Nenad Daković, Milovan Danojlić, Milutin Lujo Danojlić, Radovan Beli Marković, Radmila Lazić, Matija Bećković... Slaven Radovanović je objavljivao u časopisu „Sveske”.
„Književna topografija Pančeva” pominje na više mesta Živoslava Miloradovića, nekadašnjeg glavnog urednika lista „Pančevac”, sada stalnog saradnika u Reviji „Kolubara”.
Ovim pregledom samo je skiciran pregled književnih veza Valjeva i Pančeva. Novi doprinos u tom pogledu mogla bi dati buduća „Književna topografija Valjevskog kraja”.